TK zawiesił rozporządzenie ograniczające lekcje religii. Jak teraz wygląda sprawa organizacji katechezy?

Adobe Stock

· Trybunał Konstytucyjny wydał postanowienie zabezpieczające, które zawiesza stosowanie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej ograniczającego lekcje religii i etyki w szkołach.

· Zmniejszona miała być liczba godzin tych zajęć, a uczniowie mieli być łączeni w grupy złożone z osób z klas na różnych etapach nauczania.

· Instytut Ordo Iuris wskazuje, że tworzenie łączonych grup składających się z uczniów w różnym wieku i realizujących program nauczania właściwy dla różnych klas może naruszać konstytucyjną wolności sumienia i religii oraz prawa rodziców do wychowywania moralnego i religijnego dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami.

· Taka praktyka jest także niezgodna z celami i przepisami Prawa oświatowego.

Trybunał Konstytucyjny, w odpowiedzi na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z 26 sierpnia 2024 r. (BSA III.4011.1.2024) o zbadanie zgodności z Konstytucją RP wspomnianego rozporządzenia, (Dz. U.  poz. 1158) wydał postanowienie zabezpieczające, które zawiesza stosowanie tego aktu prawnego.

Oznacza to, że od 1 września 2024 r. w dalszym ciągu należy stosować § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (tekst jednolity: Dz. U. z 2020 r. poz. 983) w dotychczasowym brzmieniu. Określa ono, że przedszkole i szkoła mają obowiązek zorganizowania lekcji religii dla grupy nie mniejszej niż siedmiu uczniów danej klasy lub oddziału (wychowanków grupy przedszkolnej). Tworzenie grup międzyoddziałowych lub międzyklasowych w dalszym ciągu będzie mogło mieć zatem miejsce wyłącznie w sytuacji, w której w każdej z łączonych klas lub oddziałów znajduje się mniej niż 7 uczniów uczęszczających na religię.

Nie należy zatem tworzyć grup obejmujących uczniów klas I-III, IV-VI czy VII-VIII, ponieważ może to naruszać konstytucyjne prawa i uczniów do edukacji religijnej i prawo rodziców do zapewnienia dzieciom tej edukacji. W wyroku z 2 grudnia 2009 r. (sygn. akt U 10/07) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że „nauczanie religii jest jednym z elementów wolności religii określonej w art. 53 ust. 2 Konstytucji”.) Przypomniał też, że „wliczanie ocen z religii do średniej rocznej i końcowej, jest – co Trybunał podkreśla ponownie – konsekwencją wprowadzenia religii do programu nauczania oraz konsekwencją wystawiania ocen z religii na świadectwach szkolnych szkół publicznych. Jest to konsekwencja konstytucyjnych gwarancji wolności religii”. TK zwrócił uwagę na nierozerwalny związek edukacji religijnej w szkole z wolnością sumienia i wyznania już w orzeczeniu z 30 stycznia 1991 r. (sygn. akt K 11/90).

Co istotne, przepisy rozporządzenia minister Barbary Nowackiej, przewidujące możliwość łączenia uczniów różnych klas lub oddziałów w jedne grupy, nie zwalniają z obowiązku realizacji celów systemu oświatowego wynikających z ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2024 r. poz. 737, w tym z celów wynikających z jej art. 1 pkt 1 i 5, sprowadzających się do zapewnienia prawa uczniów (wychowanków) do wychowania i opieki, odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju, a także dostosowania treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów. Zwrócił na to uwagę Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 15 stycznia 2021 r. (sygn. III OSK 2907/21), podkreślając, że „edukacja w każdym zakresie, w tym również w zakresie religii pozostaje w związku z rozwojem psychofizycznym dziecka i wzrostem jego dojrzałości, a nauczanie musi być dostosowane do cech dzieci, przekazywanych im treści, czy posiadanej już przez nie wiedzy”. Łączenie uczniów w różnym wieku i realizujących program nauczania właściwy dla różnych klas może być zatem potraktowane jako naruszenie nie tylko konstytucyjnej wolności sumienia i religii oraz prawa rodziców do wychowywania moralnego i religijnego dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, ale także jako niezgodne z celami i przepisami Prawa oświatowego.

W praktyce łączenie w jednej grupie uczniów różnych roczników może prowadzić do naruszenia praw uczniów uczęszczających na lekcje religii, wyrażonych w ww. przepisach ustawy. Godziłoby to zarazem w art. 44 ust. 1 Prawa oświatowego, zgodnie z którymi szkoły i placówki podejmują niezbędne działania (w tym działania w zakresie organizacji procesów kształcenia, wychowania i opieki) w celu tworzenia optymalnych warunków realizacji działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej, zapewnienia każdemu uczniowi warunków niezbędnych do jego rozwoju, podnoszenia jakości pracy szkoły lub placówki i jej rozwoju organizacyjnego. Odpowiedzialność za należytą realizację tych obowiązków spoczywa na dyrektorze szkoły, który, zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 1 i 2 Prawa oświatowego, kieruje działalnością szkoły i sprawuje nadzór pedagogiczny.

Nadzór nad działalnością szkoły w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących organizacji pracy szkoły i placówki sprawuje organ prowadzący szkołę lub placówkę (art. 57 ust 1 i ust. 2 pkt 3 Prawa Oświatowego). W przypadku ustalenia negatywnej oceny pracy dyrektora lub negatywnej oceny wykonywania przez niego zadań w tym obszarze, organ ten może dyrektora odwołać (art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. b).

Ponadto, zgodnie z art. 81 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 1465, z późn. zm.), nauczycielowi, który był gotów do wykonywania swojej pracy, jednak doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie za czas niewykonywania tej pracy.

Dodatkowo, zgodnie z art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2024 r. poz. 986), nauczyciel, podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2024 r. poz. 17). Ustęp 2 dodaje także, że organ prowadzący szkołę i dyrektor szkoły są obowiązani z urzędu występować w obronie nauczyciela, gdy ustalone dla nauczyciela uprawnienia zostaną naruszone.